|
Türkiye nin tek Arap Ortodoks köyü
Kaynak: Birgün
Yer: Türkiye
Tarih: 15.12.2007
Bu hafta Türkiye nin en güney ucuna, Suriye sınırındaki Altınözü ne gidiyoruz. Altınözü bereketli toprakları kadar, tarihi kalıntıları ve çok kültürlü yapısıyla dikkat çekiyor. Türkiye nin tek Arap Ortodoks köyü de burada bulunuyor. Türklerin, Müslüman ve Hıristiyan Arapların bir arada kardeşçe yaşadığı 7 bin 500 nüfuslu ilçe merkezinin üçte biri Arap Ortodoks. Aslında yeni bir yerleşim Altınözü; 1945 yılında Fatikli ve Sarılar Köyleri birleştirilerek kurulmuş. İki katlı bahçeli evleriyle çok güzel ve planlı bir yerleşim.
İlçenin Altınözü olarak adlandırılması da bir söylenceye dayanıyor. Buna göre define arayan gençlere takılan bir yaşlı şöyle demiş: "A oğullar, ne diye altın bulacağım diye orayı, burayı kazıyorsunuz? Bakın etrafınıza her taraf bereketli topraklarla dolu. Yani aradığınız altının özü toprağın üstünde, çalışın, üretin kazanın." Bunun üzerine yörenin adı Altınözü olarak kalmış.
Altınözü nün kurulduğu yöre Kuseyr Yaylası olarak adlandırılıyor. Kuseyr sözcüğünün Arapça da küçük saray anlamına gelen kasr dan türediği sanılıyor. Ortaçağ da, burada Antakya krallarının yazlık saraylarının olduğu biliniyor, büyük olasılıkla Kuseyr sözcüğü bununla ilişkilidir.
EN ÇOK TRAKTÖRÜN BULUNDUĞU YER
İlçenin toprakları çok bereketli, halk geçimini çoğunlukla ekip biçerek kazanıyor. Bu yüzden Türkiye de en çok traktörün Altınözü nde bulunduğu söyleniyor. Dünyanın en erken zeytin hasadı da burada yapılıyormuş. Bu nedenle ilçe merkezinde ve köylerde çok sayıda zeytinyağı fabrikası kurulmuş, ancak plansız programsız yapıldıkları için çoğu atıl kalmış. Yakın zamana kadar tütün de önemli bir gelir kaynağıymış. Ama kota konulduktan sonra tütün ekimi azalmış. Altınözü nün kırmızı biberi de dünyaca ünlüymüş. Belki geçtiğimiz günlerde Suriye sınırına yakın bir noktada bulunan petrol de ilçenin kaderini değiştirebilir.
İlçedeki en önemli tarihi kalıntı ise Kozkalesi Köyü yakınlarındaki Kozkalesi. Kuseyr Kalesi olarak da adlandırılan kale geçmişte bölgenin yönetim mer-keziymiş. 638 yılında Arapların, daha sonra Haçlı seferleri döneminde de Antakya Haçlı Kontlu-ğu nun yönetimine giren kale 1268 yılında Memluk-luların eline geçmiş.
Bölgeye hakim bir noktada inşa edilen görkemli kale büyük ölçüde sağlam. 1517 yılında Yavuz Sultan Selim tarafından Osmanlı topraklarına katılan yöreyi 1921 yılında Fransızlar işgal etmiş, ancak yöre halkı kurduğu çetelerle Hatay ın Türkiye ye katıldığı 1939 yılına dek işgalcilere direnmiş.
İLÇENİN ÜÇTE BİRİ ARAP ORTODOKS
Altınözü nün Sarılar ve Yenişehir mahallelerinde toplam 400 hane Arap Ortodoks yaşıyor. Eski bir Ortodoks köyü olan Sarılar Mahallesi ndeki evlerin arasında da geçmişi i3.yy a kadar giden Mar Circos Kilisesi bulunuyor. Kilisenin giriş kapısının üzerinde Türkçe olarak "Marcircos Türk Hıristiyan Ortodoks Kilisesi" yazıyor. Kilisenin içinde dini resimler, üstünde de bir çan kulesi var. Giriş kapısının üzerindeki Arapça yazıtta da 1897 tarihi görülür. Bu kilisenin en ilginç özelliği, kilisede görev yapmış papazların dış duvara bitişik olarak gömülmeleridir. Ortodoks kiliselerinde pek görülmeyen bu durumun Süryani etkisi olduğu sanılıyor.
NÜFUS 3 BİN KİŞİDEN 750 KİŞİYE DÜŞTÜ
Sarılar dan sonraki durağımız ilçeye 2 km uzaklıktaki Tokaçlı Köyü. Türkiye nin tek Arap Ortodoks köyü olan Tokaçlı nın eski adı Arapça da cennet anlamına gelen "Jneydo"dur. Cenneti andıran manzarası ve iklimi nedeniyle böyle adlandırılmış olmalı. Eskiden kralların yazlığı olduğuna göre bu adı da hak ediyor demektir. 1970 li yıllarda 3 bin kişinin yaşadığı köyde şimdi 750 kişi yaşıyor. Köy halkının büyük bölümü İstanbul a ve yurtdışına göç etmiş. Köylerini unutmayan gurbetçiler kazandıkları paralarla lüks villalar inşa etmişler.
Köyün en önemli tarihi kalıntısı evlerin arasındaki Meryem Ana Kilisesi. Kilisenin eski dönemlerde inşa edildiği bilinir, günümüzdeki haliniyse 1891 yılında almıştır. Giriş kapısının üzerinde Türkçe olarak "TC. Maria Ana Rum Ortodoks Kilisesi" yazısı, kapısının yanında da Eski Ahit te söz edilen on emirin anlatıldığı mermer yazıtlar vardır. Çatısına bitişik bir çan kulesi de vardır.
R0MAN0S Dİ0GENES TOKAÇLI DA MI?
Tokaçlı da Ortodokslarca kutsal kabul edilen Yuhanna, Meryem Ana ve Aziz İlyas adında üç ziyaret bulunmaktadır. Köyün yakınlarında da Mermenis olarak adlandırılan ve Bizans İmparatoru Romanos Diogenes in mezarı olduğu kabul edilen bir ziyaret daha vardır.
Tokaçlı nın en ünlü sakini olan Romanos Diogenes Kapadokya da doğmuş. Daha sonra orduya girmiş, kısa sürede valiliğe ve dukalığa kadar yükselmiş. İmparator Konstantinos Dukas ın ölümünden sonra isyan çıkarmış, ancak yakalanarak İmparatori-çe Eudokia nın huzuruna getirilmiş.
* * *
Arap Ortodokslar kimdir
ANADİLİ Arapça olan Ortodoks Hıristiyanlar Türkiye tarafından Rum Ortodoks olarak kabul edilir. Bu cemaatin etnik kökeni tartışmalıdır, ancak Rum olmadıkları kesindir. Kiliselerine Arapça ya da Süryanice adlar veren bu cemaat dini açıdan Antakya Rum Ortodoks Patrikliği ne bağlıdır.
Literatürde Melkit Kilisesi olarak da anılan Antakya Rum Kilisesi nin cemaatinin ve din adamlarının tamamına yakını Arap kökenlidir. Nüfus mübadelesinde Arap Ortodokslar mübadele dışı tutulunca Mersin Cemaati, Hatay ın 1939 yılında Türkiye ye katılmasıyla da Hatay Cemaati varlığını sürdürebilmiştir.
Türkiye de yedi ayrı yerde cemaati bulunan Antakya Rum Patrikliği nin resmi bir temsilciliği yoktur. Dini açıdan Samandağ ve Altınözü cemaatleri Lazkiye Metropolitliği ne, İskenderun, Arsuz ve Mersin cemaatleri Halep Metropolitliği ne, Antakya merkezindeki cemaat ise doğrudan Şam daki Antakya Rum Ortodoks Patrikliği ne bağlıdır. Antakya Rum Patrikliği nin verilerine göre; Antakya, Mersin, İskenderun, Uluçınar (CHP li Belediye Başkanı da Arap Ortodokstur), Altınözü Sarılar Mahallesi, Altınözü Tokaçlı Köyü ve Samandağ ında yaklaşık 5 bin Arap Ortodoks yaşamaktadır.
Bu verilere göre Türkiye de yaklaşık 5 binArap Ortodoks un yaşadığı sanılır. Son 20-30 yılda bu cemaatin üyelerinin büyük bölümüİstanbuTaveyurtdışına göç etmiştir. Arap Ortodokslar nüfusa Rum olarak kaydedildikleri için çocukları İstanbul daki Rum okullarında da eğitim görebiliyor. İstanbul daki Rum kiliselerinin ve okullarının çoğunun görevlisi Tokaçlı Köyü nden göç etmiş Arap Ortodokslardır. Artık iyice küçülmüş olan İstanbul Rum Cemaati nin çoğunluğunu da Arap Ortodoks kökenliler oluşturmaktadır.
Herkes Romanos un öldürüleceğini beklerken Eudokia onu affetmiş ve yeni eşi olarak seçmiş. (Eu-dokia bir daha evlenmeyeceğine dair yemin etmesine rağmen.) Türk akınlarının sıklaştığı bir dönemde imparator olan Romanos Diogenes vakit kaybetmeden Anadolu ya gitmiş ve ordunun başına geçmişti. Anadolu da birçok başarılar kazanan imparatorun şansı yaver gitmedi. 26 Ağustos 1071 de Malazgirt Ovası nda Selçuklu Sultanı Alparslan la yaptığı savaşı kaybetti, ordusu dağıldı ve esir düştü.
Alparslan, Romanos Diogenis i birkaç gün sonra ağır bir vergi ödemesi şartıyla serbest bıraktı. Ancak rakipleri onun yeniden tahta geçmesine izin vermedi. Bunun üzerine taraftarlarından olan Antakya Dukası Haçadur a sığındı.
Haçadur, Diogenis i Tokaçlı köyündeki yazlık sarayında misafir etmişti. Ancak burada rakiplerince yakalandı ve rahip olmayı kabul ettiği takdirde hayatının bağışlanacağı söylendi. Yaralı olduğu halde işkence edilerek İstanbul a getirildi, gözleri oyularak Kınahada daki Metamorfisis Manastırı na kapatıldı. Birkaç gün sonra da orada öldü. Yani Mermenis teki mezarın Diogenis e ait olma olasılığı yoktur, olsa olsa makam (temsili) mezarı olabilir.
nasıl gidilir?
ALTINÖZÜ Antakya ya 24 km uzaklıkta, Altınözü Tokaçlı arası ise 2 km. Antakya dan kalkan dolmuş taksilerle yarım saatte Altınözü ne ulaşılıyor.
ERSOY SOYDAN ersoy.soydan@gmail.com
|
