|
Gâvur Mahallesi` göç mahallesi oldu
Gazeteci Müjgan Arpat`ın vaktiyle Ermeni, Keldani, Süryani ve Kürtlerin birlikte yaşadığı `Gâvur Mahallesi`nin dünü ile bugününü ele aldığı Gâvur Mahallesi: Gelenler-Kalanlar adlı sergisi Diyarbakır`da açıldı
İlk defa gittiğimiz bir şehrin en çok neyini merak ederiz? Adıyla anılan yemeklerini, insanların giyimlerini, en işlek kalabalık caddelerini parklarını... Yoksa siz tarih kokulu mekânların insanı mısınız? Kiliseleri, camileri, hanları, türbeleri, avlulu taş evleri mi dolaşırsınız?Diyarbakır`a gittiğinizde en çok nereyi görmek istersiniz? Size ufak bir sır vereyim. Önce ciğerinizi sonra da kadayıfınızı yiyin. Kendinizi surlara vurun. Tarihî yolculuğunuzu Suriçi semtinin (surların içinde kalan bölge, eski Diyarbakır) dönüp dolaşıp sizi aynı yere getiren bir kaç süvarinin yan yana geçebileceği kadar yapılan daracık sokaklarıyla devam ettiriniz. Bir zamanlar çok kültürlülüğe, çok dilliliğe, farklılıkların birlikte kardeşçe yaşamasına, o hiç bir dinin, düşüncenin bölemeyeceği dayanışmaya tanık olan Xançepek mahallesine mutlaka gidiniz. ANTON AMCALARDAN `QIRIX`LARA • Bir yanı surlara bir yanı da Balıkçılarbaşı`na uzanan mahallenin şimdiki adı Hasırlı. Buranın bir adı da, Mıgırdiç Margosyanların, Anton Amcaların, dengbejlerin, demircilerin, kalaycıların, bakır ustalarının yetiştiği, renkli paskalya yumurtalarının dağıtıldığı `Gâvur Mahallesi`dir. Mahallede, Ermeni, Süryani, Keldani ve Kürtler birarada yaşayıp gidiyordu. Ancak yaşanan savaşlar, çatışmalar, farklı olana katlanamama, bu güzel birlikteliği dağıttı. Binlerce Ermeni`den geriye yalnızca birkaç kişi kaldı. İnsanları yerinden yurdundan etseniz de onlara dair yaşanmışlıkları yok edemezsiniz. Bunun en güzel örneği, bu mahallede karşılaşacağınız her yaşlının size bu azınlıklara dair anlatacağı bir öyküsünün olmasıdır. `Bir zamanlar bu mahallede Ermeniler yaşıyordu`yu her seferinde duymanızdır. Azınlıklar gitti geriye birkaç kişi kaldı. Gâvur Mahallesi, Xançepek oldu. Qırıx`ların mahallesine dönüştü.`QIRIX`LARDAN GÖÇZEDELERE • Artık mahalle elinde tesbihi, çeketi tek omzunda, göbeği dışarıda gençlerin mekânı oldu. Qırıx`lar da değişimden nasibini aldı. Kimileri yaşanan şiddette kayboldu. Kimileri okumaya başladı. Bozuk Türkçeleri değişmediyse de, artık `Entelektüel Qırıx`laştılar. Yaşanan çatışmalardan dolayı mahalle birden bir göç dalgısıyla karşı karşıya kaldı. Mahalle zorunlu göçzedelerin sığınma yeri oldu. Vaktiyle sokaklarında duyulan farklı diller artık duyulmuyor. Çocuklar Türkçe de konuşuyor. Yaşlılar ise sadece Kürtçe biliyor ve konuşuyor. Mahallede acı, gözyaşı, ölümün dili her yere hâkim oldu. Mahalle ise mekânlarında gizlediği tarihî dokularla yeni döneme geçiş yaptı.
TARİHE YOLCULUCUK • Ermeni yazar Mıgırdiç Margosyan`Gâvur Mahallesi` adlı romanıyla çocukluğunun mahallesini yazmıştı. Yıllar sonra mahallenin izini bu sefer bir gazeteci sürdü. Müjgan Arpat, çalıştığı bir Alman televizyon kanalı için hazırlamak istediği azınlıklara ilişkin bir belgesel için mahalleye uğrar. Mahallede gördükleri yeni bir proje gerçekleştirmesine vesile olur. Arpat, elinde fotoğraf makinasıyla mahalleyi karış karış gezmeye başlar. Tarihî dokuların, kültürlerin izlerin peşine düşer. Harabeye dönen terk edilmiş kiliseleri, Kürtlerin oturduğu eski Ermeni evlerini, dükkanlarını, kapılardaki sembolleri, terk edilmiş mezarları ve insanları görüntülediği bin 500 fotoğraf çeker.
SERGİ KENDİ MEKÂNINDA • Arpat, Gavur-Mahallesi: Gelenler-Kalanlar adlı sergiyi ilkin İstanbul`da açtı. Sergi önceki gün ait olduğu yere uğradı ve yedinci yılına giren Diyarbakır Sanat Merkezi`nde (DSM) açıldı. Açılışa Diyarbakır`da yaşayan bir Ermeni olan Bayzer Alato ile Sarkis Eken çifti ile Eken`in kardeşi Viktorya Ahvava da katıldı. Alato, Sarkis ve Viktorya, aynı zamanda sergide fotoğrafı bulunanlardan. İki bölümden oluşan serginin Kalanlar bölümü, dönemin mahallesinde yaşayan Ermeni, Süryani ve Keldanilerin bıraktıkları izlerden ve Alato, Sarkis ve Viktorya`nın fotoğraflarından oluşuyor. Gelenler bölümünde ise, Arpat, zorunlu göç nedeniyle yaşadıkları yerleri terkettikten sonra gelip mahalleye yerleşen Kürtleri konu alıyor. İstanbul`da 6-7 eylül tarihlerinde yaşanan olayların yıldönümüne denk gelen serginin katalog gelirleri ise, Agos gazetesi önünde öldürülen Hrant Dink Vakfı`na bağışlanıyor.
TALANDAN GERİYE KALANLAR • Diyarbakır`ın `Gavur Mahallesi`nin bu topraklarda 1915`te yok edilen 2 bin 925 Ermeni`nin yerleşim yerinden yalnızca biri olduğunu hatırlatan Arpat, `Kimi `gavur mahallesi` imhadan, talandan yıkımdan daha çok nasibini almış, o nedenle izleri çok daha silik, puslu; kimi biraz daha net, kimisi de haritadan tümüyle silinmiş. Diyarbakır ise, tüm yağma ve talana, yıkıma ve terkedilmişliğine rağmen görmeye istekli gözlere geçmişin Ermeni dünyasından çok sayıda izler sunuyor. Ne var ki, 1915 öncesi yüzlerce Ermeni ailesinin yaşadığı Hançepek`te bugün Ermeni kalmamış. İnsanları 1915 travmasında yok edilmiş, tarihten silinmiş bir mahalle. Günümüzde ise Hançepek, savaş travması altında ezilmiş, yaşam mücadelesi veren bir mahalle. Buraya bugün aynı topraklarda 30 yıldır yaşanan savaşın mağdurları, köyleri yakılan, yıkılan yoksul Kürt aileler sığınmışlar` diyor.
2008-09-09 Taraf
|
